به گزارش خبرگزاری خانه ملت، به همت معاونت اشاعه اطلاعات و مرکز اسناد کتابخانه مجلس، نشست تخصصی «مدیریت بحران و کاهش مخاطرات در مراکز آرشیوی؛ رویکردها و راهکارها» با حضور غلامرضا عزیزی،کارشناس برجسته حوزه آرشیو و اسناد و عضو هیأت علمی بازنشسته سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در کتابخانه مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

غلامرضا عزیزی در ابتدای این نشست ضمن اشاره به حساسیت شرایط کشور و لزوم بازنگری و مرور مجدد مباحث مدیریت بحران و با ابراز تأسف از عدم لحاظ برخی موارد در مدیریت بحران، به مواجهه برخی آرشیوهای داخلی در سال‌های گذشته با بحران‌های مختلف اشاره کرد که نشان‌دهنده نیاز به برنامه‌ریزی جدی‌ است.

وی با تأکید بر اینکه در ایران، از حدود ۴۰ بلای طبیعی و بحران در جهان، حدود ۳۱ مورد آن رخ می‌دهد و تنها در تهران بیش از ۶۰ گسل موجود است؛ اضافه کرد: سه گسل مشاء به طول ۲۰۰ کیلومتر در نزدیکی دماوند تا منطقه آبیک، گسل شمال تهران به طول ۸۰ کیلومتر از جنوب البرز به سمت غرب  و  گسل ری به طول ۲۵ کیلومتر در آن میان فعال است و این امر نشان می‌دهد که مراکز ما در منطقه بحران‌خیز قرار دارند.

عزیزی با انتقاد از وضعیت ساختمان‌های آرشیوی، تصریح کرد: اغلب این ساختمان‌ها تقریباً پنج عامل از مواردی که نباید در ساخت یک آرشیو لحاظ شود (نزدیکی به اتوبان، همجواری با مراکز نظامی و ساختمان‌های مهم، نزدیکی به کانال‌های آبو قرار گرفتن بر روی گسل و قنات را دارا هستند.

وی با اشاره به اینکه بسیاری از آرشیوهای کشور نیز در ساختمان‌هایی قرار دارند که برای منظور دیگری ساخته شده‌اند؛ به نمونه‌های عینی از آسیب‌پذیری‌ها در چند سال گذشته اشاره کرد و گفت: از جمله آن حملات سایبری، آب‌گرفتگی در مخزن آرشیو و وقوع آتش‌سوزی در چند بایگانی و مرکز نگهداری اسناد در سطح تهران است.

عضو هیأت علمی بازنشسته سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با اشاره به تجربیات جهانی و داخلی، آتش را بدترین دشمن آرشیوها دانست و تأکید کرد: هر چیز دیگری غیر از آتش را می‌توان مدیریت کرد.

عزیزی عوامل متعددی از جمله حیوانات موذی (مانند موش که سیم‌های برق را می‌جوند)، رعایت نکردن استانداردهای سیم‌کشی، استفاده از دستگاه‌های برقی مانند آب‌سردکن یا هیتر در مخازن، استفاده از آتش باز در جوار مخازن و محل‌های نگهداری سند را از عوامل احتمالی آتش‌سوزی برشمرد.

این کارشناس برجسته آرشیو ضمن اشاره به پروتکل‌های بین‌المللی در حفاظت از مراکز فرهنگی در زمان جنگ، گفت: براساس قرارداد حمایت اموال فرهنگی، هنگام جنگ مصوب ۱۹۵۴ در لاهه، طرف‌های درگیر در جنگ متعهد شدند که از انجام دادن هر عمل خصمانه‌ای در مورد اموال فرهنگی یکدیگر خودداری کنند (ماده ۴ بند ۱) و از هرگونه دزدی، چپاول و دستبرد به اموال فرهنگی جلوگیری کرده، در صورت لزوم آن را متوقف سازند و نگذارند به هیچ وجه در مورد آن‌ها اقدامات تخریبی به عمل آید (ماده ،۴ بند ۳).

عزیزی ادامه داد: طبق پروتکل‌های بین‌المللی در حفاظت از مراکز فرهنگی در زمان جنگ  همچنین در صورت اشغال یک سرزمین، چنان‌چه اقدام فوری برای حفاظت اموال فرهنگی واقع در سرزمین اشغال شده که در نتیجه عملیات جنگی آسیب دیده، لازم گردد و مقامات ملی صالحه نتوانند بدان بپردازند، دولت اشغال‌کننده در حد امکان، لازم‌ترین اقدامات حفاظتی را با همکاری نزدیک مقامات مزبور به عمل خواهد آورد (ماده ۵_بند۲)؛ اما در عمل مشاهده شد که این پروتکل‌ها چندان در حفاظت از مراکز فرهنگی در زمان جنگ چندان کارآمد نبودند زیرا این پروتکل‌ها فاقد ضمانت اجرایی هستند و در جنگ‌های اخیر دیدیم در بوسنی، عراق و غزه، کتابخانه‌ها و آرشیوها مورد حمله و تخریب قرار گرفتند.

وی یادآور شد: سازمان اسناد ملی ایران در دوران جنگ تحمیلی، اسناد درجه یک خود را برای امانت در مخازن بانک مرکزی قرار داده بود که نشان از وجود یک نقشه فرار بود. این در حالی است که در جنگ ۱۲ روزه اخیر، بسیاری از سازمان‌ها به دلیل غافلگیری و کمبود زمان نتوانستند اقدامی انجام دهند.

این کارشناس حوزه آرشیو و اسناد در ادامهبر ضرورت ارزیابی آسیب‌پذیری‌ها و تدوین برنامه عملیاتی برای مقابله با بحران‌ها تأکید کرد و چندین راهکار به شرح زیر ارائه کرد: مثبت‌اندیشی و پیگیری (باید با اصرار و ارائه مستندات، مسئولین را به اتخاذ تدابیر لازم متقاعد کرد)؛ تشکیل تیم بحران (با حضور مدیران و متخصصان حراست، آرشیو، نگهداری و مرمت، ...)؛ تدوین سناریوی بحران (برای هر بحران محتمل، باید سناریو و راه‌حل مشخصی وجود داشته باشد)؛ برنامه‌ریزی قبل از بحران: تمام مراحل (چه کسی، چطور، با چه وسایلی) باید از پیش تعیین شود. تهیه پشتیبان: داشتن نسخه‌های پشتیبان از اسناد دیجیتال در مکان‌های دور (مانند ۵ کیلومتر یا حتی ۷۰۰-۸۰۰ کیلومتر) ضروری است. تخلیه و نگهداری اسناد فیزیکی مخزن امن: شناسایی و آماده‌سازی مکان‌های امن برای نگهداری اسناد، روش‌های تخلیه: برنامه‌ریزی دقیق برای جابجایی هزاران نسخه خطی و اسناد در زمان کم، از جمله هماهنگی با شرکت‌های حمل‌ونقل و رانندگان. اسناد خیس: شناسایی سردخانه‌های صنعتی برای فریز کردن اسناد خیس تا زمان مرمت و همچنین تیم‌های مرمت‌گر کمکی.

عزیزی همچنین بر اقدامات پیشگیرانه مانند افزایش امنیت درهای ورودی، استفاده از کدهای دسترسی، و تمهیدات لازم برای نگهداری، حفاظت پیشگیرانه برای خود سند (کنترل دما، رطوبت، از بین بردن آفات)، اولویت‌بندی اسناد (شناسایی اسناد حیاتی و مهم با ارزش اطلاعاتی یا ذاتی بالا برای نجات در شرایط بحرانی و تهیه چک‌لیست بحران (تهیه چک‌لیست‌های عملیاتی برای هر بحران محتمل که اقدامات لازم را به صورت گام‌به‌گام مشخص کند) تأکید کرد./

پایان پیام