خانه ملت؛ محبوبه اشرفی پیمان- ریشه تحولات امروزی به همان روز بازمی‌گردد که یک سیب ساده از شاخه افتاد و راز جاذبه زمین را برملا کرد. اکنون، در هزاره سوم، همان کنجکاوی بشر هوشی آفریده است که خالق خود را شگفت‌زده کرده؛ هوش مصنوعی پدیده‌ای است که مسیر علم و فناوری را به جنبشی بی‌وقفه کشانده و پرسشی بنیادین پیش روی انسان گذاشته است؛ آیا این هوش، بهشتی تازه خواهد ساخت یا انسان را در حیرتی بی‌پایان فرو خواهد برد؟
رهبر انقلاب بارها بر اهمیت این فناوری به مسئولان توصیه کرده‌اند. در آبان ۱۴۰۰، چشم‌اندازی مهم برای قرار گرفتن ایران در میان ۱۰ کشور برتر جهان در حوزه هوش مصنوعی ترسیم شد که در سند ملی هوش مصنوعی نیز منعکس شده است. این هدف‌گذاری نه‌تنها یک آرمان، بلکه ضرورتی راهبردی برای پیشرفت کشور محسوب می‌شود. همچنین ایشان در نخستین دیدار با هیات دولت چهاردهم هشدار داده‌اند که «نگاه سطحی به این فناوری کافی نیست و تنها تسلط بر لایه‌های عمیق و متنوع آن می‌تواند کشور را در مسیر پیشرفت واقعی قرار دهد.» و همچنین استمرار فعالیت سازمان ملی هوش مصنوعی زیر نظر رئیس‌جمهور را نیز چراغی روشن در راه بهره‌برداری درست از این فناوری نوظهور دانسته‌اند.
با تمام اما و اگرها، باید ببینیم ایران در بهره‌وری از این تکنولوژی در کدام رتبه قرار دارد و مجلس چگونه می‌تواند در رسیدن به این جایگاه همراه دولت باشد. طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول (IMF)، ایران با امتیاز ۰.۴۹ از ۱ در رتبه ۷۲ از ۱۴۱ کشور قرار گرفته است، شاخص هوش مصنوعی جهانی ۲۰۲۴ نیز رتبه ایران را ۶۸ از ۸۳ کشور نشان می‌دهد. گزارش استنفورد و آکسفورد جایگاه ایران در انتشار مقالات علمی مرتبط با هوش مصنوعی را بین ۱۳ تا ۱۵ جهانی ارزیابی کرده و دانشگاه‌هایی مانند صنعتی شریف و تهران را برجسته دانسته‌اند.
لایه‌های پنهان هوش مصنوعی
به دنبال آمار منتشر شده، یک سوزن به خودمان و یک جوالدوز به دیگران می‌زنیم؛ تحولات امنیتی منطقه و حتی جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل نشان داده که هنوز به لایه‌های پنهان هوش مصنوعی توجه کافی نشده است. امروز این فناوری نه‌تنها در علم، بلکه در امنیت و دفاع نیز حضوری ملموس دارد. مجلس با تصویب طرح توسعه هوش مصنوعی می‌تواند قانونی تدوین کند که هم فرصت‌آفرین باشد و هم تهدیدها را مهار کند و مسیر نوآوری و بهره‌وری کشور را روشن سازد؛ اما این مهم نیازمند همت متولیان امر در این حوزه است.
طرح مجلس در زمینه هوش مصنوعی کلید توسعه پایدار است
نمایندگان مردم در مجلس با هدف توسعه زیست‌بوم هوش مصنوعی، تقویت زیرساخت‌ها با کلیات طرح ملی هوش مصنوعی در اردیبهشت ۱۴۰۴ موافقت کردند. با آغاز بررسی جزییات طرح در کمیسیون‌های صنایع و آموزش، نمایندگان مجلس مسیر روشن‌تری را برای بهره‌گیری از هوش مصنوعی در کشور فراهم می‌کنند. چرا که مباحثی مانند هوشمندسازی مدیریت، شفاف‌سازی فرآیندها، بهره‌گیری از ظرفیت‌های دانش‌بنیان و ایجاد چارچوب قانونی برای نوآوری در فناوری‌های نوین در این طرح به نگارش درآمده است.
در این زمینه، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، بر اهمیت فناوری هوش مصنوعی و نقش مجلس در قانون‌گذاری هوشمندانه تاکید کرده است. وی با اشاره به تجربه مدیریتی و نگاه تخصصی که در این راستا وجود دارد، یادآور شد: هوش مصنوعی می‌تواند زمینه هوشمندسازی، شفاف‌سازی و کارآمدی در اداره کشور را فراهم کند.
با توجه به تأکیدات مقام معظم رهبری و صحبت‌های رئیس مجلس درباره اهمیت هوش مصنوعی، نمایندگان به ارائه اظهاراتی درباره روند تدوین این طرح پرداختند تا فرآیند تهیه و توسعه قانون‌نویسی هوش مصنوعی در اختیار ملت ایران قرار گیرد. خانه ملت نیز پیگیر این موضوع از نمایندگان شد و بر همین اساس، مشروح گفت‌وگو با نمایندگان و مسئولان رسیدگی به این موضوع را به شرح ذیل مطرح کرد.
مصطفی طاهری عضو کمیسیون صنایع و معادن و طراح طرح توسعه هوش مصنوعی، در گفت‌وگو با خبرنگار خانه ملت، در راستای چگونگی ورود به موضوع هوش مصنوعی، می‌گوید: حدود ۲ سال پیش کار بر روی این طرح را آغاز کردم. از آنجا که در قانون برنامه هفتم پیشرفت هم تکلیف شده بود که دولت لایحه‌ای ارائه کند، اما با گذشت زمان و عدم ارائه لایحه، مجلس دوباره همان طرح را که پیش‌تر آماده کرده بود، در دستور کار قرار داد و جزییات آن در کمیسیون صنایع و معادن پس از جلسات فشرده با دولت، حاکمیت و بخش خصوصی بررسی و تصویب و به کمیسیون آموزش نیز برای دریافت نظرات اعضای این کمیسیون ارسال شد.
نماینده مردم زنجان و طارم تاکید کرد: با توجه به اینکه بسیاری از کشورها پیش‌تر قانون‌گذاری در این عرصه را آغاز کرده‌اند و ایران هم که عزم دارد جزو ۱۰ کشور برتر باشد، باید سریعتر در این حوزه ورودی جدی داشته باشد.
تهدیدات هوش مصنوعی جنگ ترکیبی و امنیت ملی
طاهری با اشاره به تهدیدات هوش مصنوعی در مسائل امنیتی و دفاعی کشور، اظهار می‌کند: در جنگ ۱۲روزه شاهد بودیم فرماندهان و نخبگان نظامی با بهره‌گیری دشمنان از فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی شناسایی و مورد هدف قرار گرفتند. این تنها آغاز ماجراست و اگر جهش بزرگی در داخل ایجاد نکنیم، خطرات به‌مراتب بزرگ‌تر خواهد بود.
علیرضا منادی سفیدان رئیس کمیسیون آموزش، در تکمیل این موضوع به خبرنگار خانه ملت می گوید: تربیت نیروی متخصص باید در اولویت قرار گیرد. بدون سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی، حتی بهترین قوانین هم نمی‌تواند به نتایج ملموسی برسد. تجربه جنگ ۱۲روزه نشان داد توسعه زیرساخت‌ها و تربیت نیروی انسانی متخصص در حوزه آفند و پدافند ضروری است.
حکمرانی و زیرساخت‌ها برای هوش مصنوعی
در بخش حکمرانی داده‌های این تکنولوژی، طاهری طراح طرح، تصریح می‌کند: باید سازمان ملی هوش مصنوعی به‌عنوان متولی فراقوه‌ای مسئول هماهنگی باشد؛ نبود چنین سازمانی باعث جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌ها و کاهشِ سرعتِ پیشرفت می‌شود.
در خصوص اهمیت وجود هوش مصنوعی و بررسی آن در مجلس، اسفندیار اختیاری معاون سیاست‌گذاری و توسعه معاونت علمی، به خبرنگار خانه ملت، گفت: هوش مصنوعی از ضروریات زندگی امروز بشر است و اگر قوانین و زیرساخت‌های لازم هر چه سریعتر آماده نشوند، از دنیا عقب می‌مانیم.
اختیاری معتقد است تشکیل سازمان جدید، هزینه‌زا و مغایر با قوانین بالادستی است. ما باید هر چه سریعتر از ظرفیت‌های موجود مانند شورای عالی فضای مجازی، معاونت علمی، وزارتخانه های ارتباطات و علوم استفاده کنیم.
همچنین احسان عظیمی‌راد به عنوان سخنگوی کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس، هوش مصنوعی را یکی از سرفصل‌های کلیدی برنامه هفتم پیشرفت می داند و تصریح می‌کند: مسئولیت توسعه این طرح و زیرساخت‌های آن بر عهده معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری گذاشته شده است؛ با توجه به نقش کمیسیون آموزش در مسائل فناوری، انتظار می‌رفت بررسی این طرح از ابتدا در کمیسیون آموزش انجام شود.
چارچوب قانونی برای دیپلماسی تکنولوژی
سخنگوی کمیسیون آموزش مجلس با اشاره به مشکلات ساختاری طرح توسعه هوش مصنوعی، ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد طرح فعلی با وجود تلاش‌های کمیسیون صنایع، دو مشکل اساسی دارد؛ نخست، ایجاد ساختار جدید با بار مالی سنگین که مغایر اصل ۷۵ و برنامه هفتم است و نکته دوم، عدم همخوانی با هیات وزیران که باید به سرعت رفع شود. که در کمیسیون آموزش پس از بررسی تلاش کردیم تا حد زیادی این مشکلات را مرتفع کنیم.
رئیس کمیسیون آموزش مجلس در ادامه با اشاره بر چارچوب قانونی روشن برای این نوآوری تاکید کرد: این چارچوب باید به شرکت‌های دانش‌بنیان، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی اجازه دهد بدون محدودیت قانونی پروژه‌های خود را دنبال کنند و در عین حال امنیت ملی و حقوق شهروندی حفظ شود.
تقویت دیپلماسی و آموزش از طریق هوش مصنوعی از جمله مباحث مورد تاکید تقی‌پور، رئیس فراکسیون هوش مصنوعی است تا از این طریق حضور فعال کشور در مجامع بین‌المللی تثبیت شود و از محدودیت‌ها و سلطه سایر کشورها در فضای سایبری جلوگیری گردد چرا که تنها با این راهکارها است که حرکت کشور در هوش مصنوعی سرعت می‌گیرد و به اهداف تعیین شده می‌رسیم.
همت هماهنگ مجلس و دولت لازمه توسعه هوش مصنوعی
در نهایت می‌توان چنین گفت، روشن است که بهره‌برداری درست از هوش مصنوعی و مقابله با تهدیدات مرتبط، نیازمند ورود فعال و فوری حاکمیت در شرایط کنونی است. قانون‌گذاری هوشمندانه، ایجاد چارچوب‌های شفاف و هماهنگ، و نظارت بر اجرای سیاست‌ها، می‌تواند مسیر پیشرفت علمی، فناوری و امنیت ملی کشور را تضمین کند. همت هماهنگ دولت، مجلس و نهادهای علمی و پژوهشی، تنها راه دستیابی ایران به جایگاه شایسته در عرصه نوآوری و امنیت پایدار است.
بیشتر بخوانید
- تصویب اصلاحیه‌های ۱۳ ماده از طرح توسعه هوش مصنوعی در کمیسیون آموزش مجلس
- طرح هوش مصنوعی با مصوبات هیات وزیران و کمیسیون صنایع هم‌پوشانی دارد
- تاخیر در ورود قانونمند به عرصه هوش مصنوعی پیامدهای سنگینی به‌بار خواهد آورد
- بررسی طرحی جامع در کمیسیون آموزش که بر نقش هوش مصنوعی در امنیت ملی و دفاع سایبری تاکید دارد
- بازنویسی طرح ملی هوش مصنوعی با نظر نخبگان ظرف یک هفته در کمیسیون آموزش/ مجلس مسیر تازه‌ای برای توسعه هوش مصنوعی ترسیم می‌کند
- کمیسیون آموزش جلوی موازی‌کاری دستگاه‌ها در حوزه هوش مصنوعی را می‌گیرد/ مجلس به‌دنبال قانون چابک و کارآمد برای حکمرانی هوش مصنوعی است
- تصویب طرح ملی هوش مصنوعی در کمیسیون صنایع و معادن مجلس/ایرادات این طرح رفع شد/
پایان پیام
نظر شما