نماینده اقلید:
ضرورت اعزام دانشجو به خارج از کشور در بسیاری از رشته‌ها مرتفع شده است
**آنچه در جامعه دانشگاهی کشور به وضوح قابل مشاهده است، رشد و گسترش کمی دانشگاههاست؛ به طوری که ما شاهد افتتاح دانشگاهها نه تنها در مراکز استان‌ها که در بسیاری از شهرستان‌های کشوریم.
این افزایش کمی؛ زمینه ساز افزایش تعداد دانشجویان کشور و شتاب در این زمینه شده است. اما اینکه آیا با افزایش این تعداد دانشگاه ما در زمینه کیفی هم رشد داشته‌ایم و دانشگاههای ما حرفی برای گفتن دارند یا نه، سؤالی است که در گفت و گوی روزنامه «خبر جنوب» شیراز، با محمدحسن دوگانی؛ نایب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات و رئیس فراکسیون آموزش عالی مجلس شورای اسلامی مطرح شده است. آنچه در زیر می‌خوانید، گزارشی است از وضعیت دانشگاههای کشور، بنیه علمی آنها و مصوبات برنامه پنجم توسعه در قبال دانشگاههای کشور.
* ضرورت توجه جدی به این قشر علمی کشور یعنی دانشگاهیان بر کسی پوشیده نیست و رشد دانشگاهها به عنوان فاکتوری برای رشد و توسعه کشور محسوب می‌شود. به عنوان سؤال اول لطفاً درباره وضعیت دانشگاههای کشور و بنیه علمی دانشجویان بگویید.
ابتدا اجازه می‌خواهم حادثه تروریستی اخیر و ترور نابهنگام دو استاد برجسته علم فیزیک هسته‌ای دانشگاه شهید بهشتی را که منجر به شهادت و مجروحیت دو تن از استادان این دانشگاه شده را به جامعه دانشگاهی، به‌ویژه پژوهشگران و اندیشمندان کشور و همچنین ملت بزرگوار ایران تسلیت عرض می‌کنم. روز دانشجو نیز در دل خود اشاره به ظلم و برخوردهای ناروایی دارد که به جامعه دانشجویی وارد شد و دانشجویان در برابر رژیم طاغوت دست به تظاهرات زدند که موجب شهادت جمعی از دانشجویان دانشگاه تهران در 16 آذرماه شد. از آن تاریخ یاد و خاطره آن حماسه در ذهن‌ها نقش بسته است و دانشگاهیان همواره حقیقت استکبار ستیزی آن روز را به یاد می‌آورند. در رابطه با سؤال شما باید بگویم دانشگاههای ما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم از نظر کمی و هم کیفی رشد بسیار چشمگیری داشتند. مقایسه میان 150 هزار دانشجوی قبل از انقلاب با سه میلیون و 600 هزار دانشجویی که اکنون در دانشگاهها تحصیل می‌کنند، مؤید رشد کمی دانشگاههای ماست. این رشد در طول 30 سال بسیار قابل توجه و چشمگیر است. از نظر کیفی هم وقتی به دانشگاههای پیش از انقلاب نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که در آن دوره هم دانشگاههای بزرگی داشتیم، اما این دانشگاهها در زمینه تحصیلات تکمیلی چندان قوی نبودند و در کمتر رشته‌ای کارشناسی ارشد و دکترا می‌گرفتند اما اکنون در کارشناسی ارشد حدود 800 هزار دانشجوی متقاضی داریم. این آمار در دوره دکتری رقمی در حدود 200 هزار نفر است. امروزه در بسیاری از دانشگاههای بزرگ کشور که در مراکز استان‌ها فعالند، پذیرش دانشجوی کارشناسی ارشد و دکترا داریم به طوری که می‌توان گفت در بسیاری از رشته‌ها ما دیگر نیازی به اعزام دانشجو به خارج از کشور برای تحصیلات تکمیلی نداریم، مگر رشته‌های محدودی که در داخل کشور وجود نداشته باشند.
* این رشد کمی و کیفی به حدی سریع بوده که به خوبی قابل مشاهده است، اما آیا در عرصه‌های بین‌المللی هم این رشد به‌ویژه در زمینه‌های بنیه عملی با همین شتاب صورت گرفته است؟
رشد تحصیلات تکمیلی یعنی بالا رفتن بنیه عملی کشور و همین رشد زمینه‌ای بوده که در مجلات معتبر پژوهشی کشورهای بلوک غرب اعلام شود رشد و شتاب علمی جمهوری اسلامی ایران در دنیا یازده برابر متوسط جهانی بوده است. خوشبختانه با انتشار مقالات علمی و پژوهشی محققان و اساتید داخل در مجلات تخصصی دنیا، ما از نظر رشد علمی مقام نخست را در دنیا کسب و در دنیا نیز در زمینه رشد و شتاب علمی جایگاه اول را به دست آوردیم. این‌ها نشان می‌دهد ما در 30 سال اخیر حقیقتاً با توجه به سرمایه‌گذاری نسبتاً خوبی که در آموزش عالی شده، نتایج مطلوبی کسب کرده‌ایم. البته گفتن این نکته ضروری است که نتیجه‌گیری ما بیش از سرمایه گذاری‌ها بوده است.
اما ما همچنان جایگاه مطلوبی در میان برترین دانشگاههای دنیا نداریم و جای دانشگاههای ایران در میان صد و حتی دویست دانشگاه برتر دنیا خالی است.
همان طور که اشاره شد، دانشگاههای ما در این 30 سال رشد کمی بسیار درخوری داشته‌اند. رشد کیفی دانشگاههای ما هم بسیار مطلوب بوده است، اما ما اکنون باید در زمینه کیفیت دانشگاهها بیش از پیش تلاش کنیم. افزایش ظرفیت تحصیلات تکمیلی در دوره‌های دکترا و PHD از جمله این اقدامات است. این توجه به کیفیت باید تا رسیدن ما به سطح دانشگاههای تراز اول جهان ادامه یابد. در برنامه پنجم توسعه نیز یکی از مصوبات این بود که 10 دانشگاه تحت پوشش وزارت علوم و 5 دانشگاه تحت پوشش وزارت بهداشت و درمان را انتخاب و به عنوان دانشگاههای ویژه بر روی آنها سرمایه‌گذاری بیشتری کنیم تا این دانشگاهها در سطح دنیا مطرح شوند. دانشگاههای تهران و صنعتی شریف در برخی رشته‌های دانشگاهی بر اساس ارزیابی‌های جهانی رتبه‌های 200 تا 250 را در جهان به خود اختصاص داده‌اند، اما این رتبه‌ها عمومیت ندارند و تنها در قبال برخی رشته‌هاست. خوشبختانه این فاصله اکنون روز به روز کمتر می‌شود و ما به تعبیری در مرز هستیم و با کمی تلاش می‌توانیم خود را در زمره بهترین دانشگاههای دنیا قرار دهیم.
* برای رسیدن به این جایگاه چقدر هزینه کرده‌ایم و چه اقداماتی صورت گرفته است؟
در برنامه چهارم توسعه مصوب شد 3 درصد درآمد ناخالص کشور به پژوهش اختصاص یابد اما متأسفانه تنها 6 دهم درصد از میزان مصوب به پژوهش اختصاص یافت. با این حال رشد دانشگاههای ما همان طور که اشاره کردم به میزان این بودجه بسیار بیشتر بود. این جایگاه نشان‌دهنده روحیه جهادی و تلاش دانشگاهیان ماست. مقام معظم رهبری هم چندی پیش در دیدار با بسیج اساتید تأکید کردند که دانشگاهیان ما تلاش ارزشمندی در گسترش مرزهای دانش داشته‌اند و با اعلام این مطلب رضایتمندی خود را نسبت به این پیشرفت ابراز داشتند.
* در برنامه پنجم توسعه در زمینه رشد آموزش و پژوهش و رسیدن به جایگاه ویژه جهانی چه مصوباتی داشته‌ایم؟
در سند چشم اندازی که مقام معظم رهبری ترسیم کرده‌اند، تأکید شده که ایران باید در سال 1404 به مقام اول علمی منطقه دست یابد. در این راستا همچنین مصوب شد که تا پایان برنامه پنجم توسعه ما باید به مقام دوم علمی و فناوری در منطقه برسیم و این موفقیت را تثبیت کنیم. اکنون ما در بسیاری از گرایش‌ها و به‌ویژه بحث فناوری نزدیک به مقام نخست هستیم و در فناوری نوین و سلول‌های بنیادین در جهان صاحب جایگاههای ویژه‌ایم. در بحث علم پزشکی و کشف داروهای حساس نیز در حد کشورهای اروپایی قرار داریم که این امر رشد کیفی دانشگاهها و تلاش دانشگاهیان ما را می‌رساند. البته کشور ایران در روزگار گذشته، قرن‌ها در زمینه علمی حرف اول را در دنیا می‌زد. ما باید بار دیگر خود را به آن جایگاه برسانیم که این امر تنها با هدف‌گذاری درست و دقیق و در یک پروسه زمانی امکان‌پذیر است که باید در مصوبات برنامه پنجم توسعه به آن توجه شود. ماده 18 تا 28 لایحه توسعه مربوط به علم و فناوری است و در این 10 ماده راهکارهای توسعه و فناوری برای 5 سال آینده دیده شده و هدف گذاری‌ها مشخص شده است. به طور مثال در ماده 22 قانون مواردی در خصوص شناسایی، شکوفایی، حفظ و به‌کارگیری و جذب نخبگان تصویب شده است. همچنین مصوب کردیم که طی برنامه پنجم سهم پژوهش به3 درصد برسد.
* سهم حوزه دانشگاهی استان فارس در کنار این رشد کمی و کیفی پژوهش کشور که به آن اشاره کردید، چه میزان است؟
متأسفانه استان فارس اگر چه با وجود دانشگاه شیراز جایگاه ویژه‌ای از نظر دانشگاهی در کشور داشته، اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نسبت به این موضوع کم توجهی شده و ما در این حوزه آن طور که باید و شاید کار نکرده‌ایم. فارغ التحصیلان آموزش و پرورش استان فارس از نظر توان و موقعیت علمی رتبه چهارم کشور را دارا هستند، اما این استان از نظر پذیرش دانشجو رتبه بیست و هفتم کشور را دارد. این تفاوت بسیار زیاد و نگران‌کننده است. در جلسات متعددی که با سازمان سنجش داشته‌ایم عنوان شد که این مسئله به دلیل بومی گزینی دانشگاههای کشور صورت گرفته است. هر دانشگاه حدود 50 درصد پذیرش دانشجویان را به محصلان بومی اختصاص می‌دهد. با این رویکرد استان‌هایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی رشد دانشگاهی داشته‌اند، پذیرش دانشجویان آنها نیز افزایش یافته است.
* استان فارس به دلیل جاذبه‌های گردشگـری پتـانسیل‌های خوبی نیز برای احداث دانشگاه دارد. شما برای رفع معضل اشاره شده و افزایش دانشگاهها در استان چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
البته برای رفع این معضل اقدامات کوتاه مدتی صورت گرفته، اما در دراز مدت پیشنهاد کردیم که در استان فارس ظرفیت‌سازی کنیم تا از این طریق ظرفیت پذیرش افراد بومی افزایش یابد. این موضوع را به وزارت علوم پیشنهاد دادیم. در مصوبات شورای استانی هم این را پیش‌بینی کرده‌ایم که متأسفانه آن طور که باید و شاید صورت نگرفت و شاهد این هستیم که رشد آموزش عالی در استان‌های دیگر به نسبت استان فارس بیشتر بوده است.
البته جلسات برای رفع این نقیصه و ظرفیت‌سازی با وزیر علوم همچنان ادامه دارد. ما حتی بحث دانشگاه بین‌المللی را در شیراز مطرح کردیم تا بتوانیم از کشورهای حوزه خلیج فارس دانشجو بگیریم. فارس با توجه به ظرفیت‌هایی که دارد باید به چنین دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی معتبری مجهز شود تا علاوه بر جذب دانشجویان خارجی، حقی از فارغ التحصیلان دبیرستان‌ها هم ضایع نشود.
