خبرگزاری خانه ملت

به گزارش خبرگزاری خانه ملت، دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «مجمع مجالس آسیایی؛ موانع، فرصت‌ها و الزامات دیپلماسی مجامع قوه مقننه» بیان می‌کند که مجمع مجالس آسیایی از سازمان‌های بین‌المللی قاره‌ای است که برعکس دو پارلمان اروپا و آفریقا به‌دلیل فقدان تجارب لازم در حوزه منطقه‌گرایی پارلمانی، هنوز بسیاری از ظرفیت‌های آن آزاد نشده است، با‌این‌وجود این قاره به‌دلیل جغرافیای غنی فرهنگی، انرژی و اقتصادی، از پتانسیل بالایی برای مردمی‌سازی پارلمان در سطوح قاره‌ای و ایجاد نهادهای لازم برای تأمین منافع مشترک برخوردار است. 

در این گزارش مطرح شده ‌است که با توجه به نقش سازنده و ابتکار مجلس شورای اسلامی در فرایند تأسیس مجمع مجالس آسیایی، هرگونه توسعه دیپلماسی متوازن با کشورهای عضو این سازمان، به‌صورت مستقیم شعاع اثرگذاری دیپلماسی مجامع قوه مقننه در سیاست خارجی را افزایش می‌دهد. 

این گزارش درخصوص مهم‌ترین یافته‌های کلیدی حاصل از بررسی موانع و فرصت‌های مجمع مجالس آسیایی و الزامات راهبردی قوه مقننه، مطرح می‌کند که مجامع پارلمانی هر‌چند از حق اتخاذ تصمیمات الزام‌آور برای کشورهای عضو برخوردار نیستند، ولی نقش مهمی را در گسترش دیپلماسی پارلمانی دوجانبه، تحکیم منطقه‌گرایی و توسعه دیپلماسی پارلمانی کمربند راه ایفا می‌کنند. مصوبات مجمع مجالس آسیایی می‌تواند یکی از کریدورهای جهت‌یابی نظام قانون‌گذاری و نظارتی جمهوری اسلامی ایران در گام دوم انقلاب باشد. از طرفی به‌دلیل اینکه مجالس قانون‌گذاری، نماد نظام مردم‌سالاری است، توانمندسازی و چابک‌سازی فعالیت‌های دیپلماتیک قوه مقننه در مجمع مجالس آسیایی می‌تواند به تحکیم ستون‌های کریدورهای هویتی با کشورهایی که در حوزه تمدنی ایرانی‌- اسلامی هستند نیز کمک قابل‌توجهی کند.

این گزارش ادامه می‌دهد که بررسی مباحث مطروحه در کمیته‌های دائمی مجمع مجالس آسیایی، بیانگر اهتمام قانونگذاران آسیا برای دستیابی به الگوی مشترک حکمرانی در فرایند قانون‌گذاری، نظارت و دیپلماسی پارلمانی است. شفافیت، نظارت همگانی، امنیت غذایی، مقابله با تغییرات اقلیمی، تأثیر فناوری‌های نوظهور از جمله هوش مصنوعی و هوش هیجانی بر کارکردهای نمایندگی، تجارب مجالس دنیا برای فسادستیزی، نحوه مقابله با تهدیدات منطقه‌ای و جهانی تروریسم، پیر شدن جمعیت، تروریسم، «پارلمان مجازی»، حکمرانی محلی، تحول در بودجه‌ریزی، بیماری‌های نوظهور، صلح و امنیت پایدار، مهاجرت، نسل‌کشی صهیونیست‌ها در نوار غزه، سازوکارهای توانمندسازی ظرفیت‌های نظارت بر دستگاه‌های اجرایی و تجارب مجالس آسیایی برای مردمی‌سازی کارکردهای نمایندگی از طریق توسعه نظارت همگانی، نحوه مشارکت پارلمان‌ها برای فقرزدایی و چگونگی مشارکت منطقی و نقش‌آفرینی زنان در نظام عالی حکمرانی و سطوح تصمیم‌سازی از مهم‌ترین موضوع‌های مورد علاقه و حوزه‌های مشترک همکاری بین کشورهای آسیایی است که از پتانسیل بالایی برای طرح در کمیته‌های متناظر مجمع مجالس آسیایی برخوردارند. 

این گزارش توضیح می‌دهد که تحلیل محتوایی پیش‌نویس برخی قطعنامه‌های چهار کمیته دائمی مجمع مجالس آسیایی نشان می‌دهند که برخی از آنان بدون پشتوانه کارشناسی و پیش‌بینی نحوه تأمین منابع مالی به‌صورت رها و مسکوت تصویب‌شده‌اند که از مصادیق آن می‌توان به صدور قطعنامه «پارلمان مجازی آسیایی» اشاره کرد که تاکنون هیچ‌گونه اقدام جمعی مؤثر از طرف مجالس آسیایی برای توسعه نظام‌مند آن انجام نشده است. 

همچنین در این گزارش بیان می‌شود که یکی از پسران‌های توانمندسازی مجمع مجالس آسیایی، فقدان اجماع قانونگذاران آسیایی پیرامون اولویت‌های اساسی و ابرچالش‌های نظام حکمرانی در سطح قاره‌ای است. در همین راستا پویایی‌شنا‌سی ابرچالش‌های حکمرانی تهیه شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس، مخارج مشترکی با دغدغه‌های کشورهای آسیایی دارد. شناسایی ابرچالش‌های مشترک حکمرانی بین مجالس قانون‌گذاری آسیا به‌دلیل برخورداری از پشتیبانی اکثریت قانونگذاران آسیایی از برد و شعاع اثرگذاری بالایی برای توسعه همگرایی قاره‌ای برخوردارند. 

این گزارش ادامه می‌دهد که اطمینان از ثبات رویه و استمرار تأمین بودجه، موتور پیشران هر نهادی است. کمال‌گرایانه‌ترین اهداف نیز در صورت نبود پشتوانه مالی، در حد شعار باقی می‌ماند و به‌مرور کارآمدی نهاد را کاهش می‌دهد. در همین چارچوب، یکی از موانع اجرایی شدن مصوبات مجمع مجالس آسیایی، فقدان توافق یکپارچه اعضا برای دریافت حق‌السهمیه عضویت و چگونگی تأمین بودجه مأموریت‌های سازمان است که از موانع اصلی ارتقای عملکرد، شفافیت و کارآمدی این مجمع در مدار تحقق آرمان کمال‌گرایانه قرن پیش رو‌– قرن آسیاست. 

در این گزارش آمده است که یکی از کلیدواژه‌های مهم مجالس آسیایی که مولود مطالبه‌گری شهروندان آسیایی است، نحوه زدودن مظاهر فساد‌گرایی و مقابله با رانت‌های اطلاعاتی است. اهمیت این موضوع به حدی است که در «قطعنامه قانونگذاران آسیایی در برابر فساد»، کارگروهی ذیل کمیته دائمی اجتماعی و فرهنگی برای هم‌افزایی ظرفیت‌های پارلمانی کشورهای آسیایی و ترسیم «برنامه اقدام ضدفساد آپا» شکل گرفته که این امر نشان‌می‌دهد گفتمان مبارزه با فساد به یک گفتمان غالب بین قانونگذاران آسیایی تبدیل شده ‌است.

این گزارش بیان می‌کند که یکی دیگر از اولویت‌های مجمع مجالس آسیایی که مکمل فسادستیزی است، همکاری پارلمانی برای فقر‌ستیزی است که از مهم‌ترین موارد آن می‌توان به صدور «قطعنامه ریشه‌کن نمودن فقر» اشاره کرد. به‌عبارتی نوآوری و ابتکارات کارگروه مبارزه با فقر، فساد و تبعیض مرکز پژوهش‌ها از ظرفیت بالایی برای طرح در کمیته‌های مجمع مجالس آسیایی برخوردارند. 

در این گزارش آمده است که هرچند برگزاری منظم جلسات، همواره در اولویت برنامه‌های رئیس و دبیرکل مجمع مجالس آسیایی قرار داشته است، ولی نبود یک تقویم زمانی ثابت برای برگزاری اجلاس‌ها به یکی از پسران‌های برنامه‌ریزی و مشارکت راهبردی اعضا تبدیل شده‌است. 

این گزارش ادامه می‌دهد که قانون‌گذاران آسیایی در قطعنامه «همگرایی آسیایی از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات» بر ضرورت اهتمام اعضا برای ایجاد یک «پارلمان آسیایی مجازی» تأکید نمودند، البته هنوز هیچ‌گونه اقدام عملیاتی از طرف مجالس آسیایی برای تأسیس پارلمان مجازی صورت نگرفته‌است. گفتنی است بارگذاری سامانه پارلمان مجازی، یکی از روش‌های مردمی‌سازی و تسهیل مشارکت جامعه خبرگان در فرایند تقنین و نظارت برخط است و با تقویت فضای تعاملی دوجانبه بین پارلمان و شهروندان، به تقویت دمکراسی مردم‌پایه کمک می‌کند.

این گزارش توضیح می‌دهد که فعال‌سازی روند همگرایی نظام‌های مدیریت شهری در سطوح قاره‌ای، یکی از مزیت‌های اتخاذ دیپلماسی فعال در مجمع مجالس آسیایی است. بررسی روند سیاستگذاری مجالس آسیایی نشانگر افزایش اهمیت دیپلماسی پارلمانی شهروند‌محور است، به‌طوری‌که اشتراک‌گذاری تجارب مجالس آسیایی در انتخابات شوراها و مدیریت کلان‌شهرها می‌تواند به ارتقای کیفی و توانمندسازی مدیریت شهری کمک قابل‌توجهی کند. 

در این گزارش مطرح می‌شود که هم‌افزایی ظرفیت‌های تقنینی مجالس آسیایی برای شکل‌گیری «بازار انرژی یکپارچه آسیا»، می‌تواند قاره آسیا را به یک قطب و کریدور مهم اقتصادی تبدیل کند. از طرفی با توجه به ذخایر غنی انرژی ایران، شکل‌گیری این بازار، کد راهبردی جمهوری اسلامی ایران در مختصات دیپلماسی آسیایی را ارتقا و بستر مساعدتری را برای دور زدن تحریم‌های ظالمانه غرب فراهم می‌کند. 

این گزارش ادامه می‌دهد که روسیه هر‌چند در ذیل کشورهای اتحادیه اروپا قرار دارد، ولی به‌ مرور تمایل سیاسی و اقتصادی خود را برای حضور قدرتمند در آسیا نشان داده است. در مجمع مجالس آسیایی نیز، فدراسیون روسیه در ذیل کشورهای منطقه آسیای میانه و کشورهای مشترک‌المنافع قرار دارد که ‌غیر از روسیه، شامل کشورهای قزاقستان، ازبکستان، جمهوری آذربایجان و قرقیزستان است.

در این گزارش با اشاره به طراحی نقشه راه چهار ساله دیپلماسی مجامع قوه مقننه به ‌عنوان یک راهکار برای ارتقای توان چانه زنی و اثرگذاری این قوه در مجمع مجالس آسیایی، مطرح می‌شود که یکی از شاخص‌های دیپلماسی پارلمانی راهبردنگر، ریل‌گذاری نقشه راه چهار‌ساله دیپلماسی مجامع قوه مقننه با همکاری مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، اداره کل امور بین‌الملل قوه مقننه و مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای وزارت امور خارجه است که در آن اهداف و مأموریت چهارساله شورای اجرایی مجمع مجالس آسیایی تبیین شود. در این نقشه راه لازم است موانع، فرصت‌ها و چشم‌انداز سیاست‌های پارلمانی ایران در مجمع مجالس آسیایی تبیین شود.

دیگر راهکار مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش، مستندسازی شرح مذاکرات و فعالیت‌های دیپلماتیک شورای اجرایی مجمع مجالس آسیایی است که در توضیح آن بیان می‌شود که در توضیح آن آمده است که یکی از کاستی‌های توسعه دیپلماسی پارلمانی آسیایی، فقدان ثبت و بایگانی شرح مذاکرات و فعالیت‌های دیپلماتیک نمایندگان کنونی و ادوار قوه مقننه در مجمع مجالس آسیایی است. اشتراک‌گذاری و مستندسازی تجارب و دستاوردهای هیئت‌های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی از آغاز فرایند تأسیس تاکنون، می‌تواند موتور پیشران و خلق ابتکارات جدید در آینده باشد. توصیه می‌شود جدا از اجلاس‌های مجمع‌عمومی، نشست هیئت‌های دیپلماتیک قوه مقننه در کمیته‌های دائمی نیز مستندسازی شوند. 

این گزارش همچنین پیشنهاد طراحی نظام مسائل اساسی و ابرچالش‌های مشترک حکمرانی قانون و نظارت در سطوح قاره‌ای را مطرح کرده و بیان می‌کند که بر‌اساس نظریه کارکردگرایی، همگرایی منطقه‌ای و قاره‌ای از دریچه مذاکره پیرامون تهدیدات و فرصت‌های مشترک، سریع‌ترین و مناسب‌ترین روش برای تقریب سیاسی و اقتصادی بین کشورهای آسیایی است. اشتراک‌گذاری دانش روز در زمینه‌های مختلف و ترویج آن بین اعضا به‌منظور ارتقای پیشرفت و برابری از اهداف تأسیس مجمع مجالس آسیایی است. در همین رابطه، اهتمام کمیته‌های مجمع به‌منظور شناسایی نظام مسائل اساسی و دغدغه‌های مشترک از گام‌های بنیادین برای تحکیم دیپلماسی آسیایی است. 

مرکز پژوهش‌های مجلس با ارائه پیشنهاد توسعه دیپلماسی پژوهشی، توضیح می‌دهد که تأسیس مجمع رؤسای مراکز پژوهشی و کتابخانه‌های مجالس آسیایی به‌عنوان یکی از ارکان مشورتی مجمع مجالس آسیایی از پیشران‌های دیپلماسی پارلمانی دانش پایه و کاهش آزمون و خطا در فرایند قانون‌گذاری و نظارت است. میزان چگالی استفاده از هوش مصنوعی در حوزه قانون‌گذاری، نظارت و اداره صحن و کمیسیون‌های تخصصی پارلمان یا نحوه استفاده از فناوری نوین در حوزه افکارسنجی شهروندان از مهم‌ترین موضوع‌هایی است که مرجع رسیدگی به آنها مراکز پژوهشی و کتابخانه‌های وابسته به مجالس آسیایی است. برای مثال مرکز پژوهش‌های پارلمان اروپا هر‌چند رکن پژوهشی نهاد قانون‌گذار قاره اروپاست، ولی نقش رؤسای اندیشکده‌های پارلمانی کشورهای عضو در آن کم‌رنگ است. تأسیس «اتحادیه رؤسای مراکز پژوهشی و کتابخانه مجالس آسیایی» ابتکار نوینی از طرف شورای اجرایی مجمع مجالس آسیایی قوه مقننه یا دبیرکل مجمع خواهد بود. 

این گزارش ادامه می‌دهد که حمایت مجالس آسیایی برای تأسیس رشته مطالعات پارلمانی در دانشگاه‌ها یا ایجاد میز دیپلماسی پارلمانی در مراکز تحقیقاتی از دیگر نوآوری‌هایی است که سهم دانش و مهارت در سبد فعالیت‌های دیپلماتیک نمایندگان را ارتقا می‌دهد. اهتمام مجالس آسیا برای توسعه کتابخانه مجازی و دیجیتال‌سازی بایگانی اسناد و شرح مذاکرات، از تدابیری است که به مستندسازی دیپلماسی آسیایی کمک می‌کند. ابتکار دبیرخانه مجمع برای انتشار نشریه دیپلماسی آسیایی که زمینه انتشار طرح‌های ابتکاری سایر کشورها فراهم باشد نیز می‌تواند به غنی‌سازی ادبیات دیپلماسی پارلمانی کمک کند. 

مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش پیشنهاد ایجاد فراکسیون دیپلماسی آسیایی در مجلس شورای اسلامی را نیز مطرح کرده و توضیح می‌دهد که سخنرانی رئیس مجلس شورای اسلامی در اجلاس مجمع‌عمومی و مذاکرات رئیس قوه مقننه یا سران مجالس آسیایی در حاشیه اجلاس‌ها، مذاکرات رؤسای گروه‌های دوستی مجلس شورای اسلامی با همتایان آسیایی و رایزنی اعضای شورای اجرایی مجمع مجالس آسیا در حاشیه اجلاس‌های مجمع‌عمومی یا کمیته‌های دائمی مجمع مجالس آسیایی، از مهم‌ترین اهرم‌های دیپلماتیک قوه مقننه برای توسعه دیپلماسی مجامع در سطوح قاره‌ای است. در این میان ایجاد فراکسیون دیپلماسی آسیایی با حضور ریاست محترم قوه مقننه، رؤسای گروه‌های دوستی با مجالس آسیایی و ریاست محترم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، نه‌تنها اشراف و قدرت مانور مجلس شورای اسلامی برای توسعه دیپلماسی آسیایی را افزایش می‌دهد، بلکه موجب ارتقای نقش و جایگاه دیپلماسی پارلمانی فراکسیون پایه در راهبرد کلان دیپلماسی مجامع قوه مقننه می‌شود./

پایان پیام