خبرگزاری خانه ملت

معصومه پاشائی بهرام در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار خبرگزاری خانه ملت، به نقش روابط یکجانبه و چندجانبه در توسعه کشور و تاثیر دیپلماسی پارلمانی پرداخته است.

متن کامل گفت‌وگوی رئیس گروه پارلمانی جمهوری اسلامی ایران در مجمع مجالس آسیایی (APA) را بخوانید:

آسیا در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران چه نقش و اهمیتی دارد؟

تقویت نگاه ایران به آسیا به عنوان یک سیاست ضروری و اولویت مهم است و می تواند جایگاه ما را در این قاره تقویت کرده و تهدیدهای کشورهای حامی نظام یک قطبی را تبدیل به فرصت کند. هم اکنون ایران به عنوان پلی بین آسیا با اروپا و آفریقا شناخته شده و نقش ویژه ایران در حمل و نقل شرق و غرب و در ارتباط میان کشورهای شمالی ایران و خلیج فارس بسیار مهم است. ضمنا علاوه بر شرایط جغرافیایی، ایران به عنوان بزرگترین بازار غرب آسیا برای تولید کنندگان آسیایی دارای جاذبه است و می تواند به عنوان یک شریک استراتژیک تجاری برای آسیا مطرح باشد.

هم اکنون ایران به عنوان پلی بین آسیا با اروپا و آفریقا شناخته شده و نقش ویژه ایران در حمل و نقل شرق و غرب و در ارتباط میان کشورهای شمالی ایران و خلیج فارس بسیار مهم است.

در نگاه کلان، نگاه ایران به قاره آسیا، می تواند این فرصت را برای کشورمان فراهم آورد تا قادر به ایجاد تعادل در روابط خارجی خود با غرب شده و نیز قدرت مانور کشور را در برخورد با پدیده های سیاسی افزایش دهد. در واقع، یکی از اهداف مهم در این اولویت‌بندی، ایجاد نوعی تعادل در روابط خارجی و متنوع سازی حوزه های فعالیت است.

در روابط خارجی، اولویت دادن به برخی مناطق، به معنای حذف یا بی اعتنایی نسبت به مناطق دیگر نیست، بلکه به دلیل بهره از فرصت، در حوزه هایی است که پیشتر کمتر مورد توجه بود.

نقش  و اهمیت دیپلماسی پارلمانی در معادلات بین المللی را چگونه ارزیابی می کنید؟

یکی از ابزارها و شیوه های رو به گسترش «اعتمادسازی و همگرایی منطقه ای»، کاهش تنش های برون سیستمی و دستیابی به الگوهای صلح پایدار، بهره برداری مناسب از ظرفیت بالای دیپلماسی پارلمانی مجلس شورای اسلامی با هدف گسترش نفوذ استراتژیک خارجی است.

دیپلماسی پارلمانی از ظرفیت های نرم افزاری نظام های سیاسی است که به دلیل دارا بودن ساختار و شاکله مردمی، وابسته نبودن به دولت و خصلت شورایی به عنوان یکی از شاخصه های نظام مردم سالاری، نقش مهمی را در تحکیم و توسعه روابط سیاسی، دفاعی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران با سایر کشورها بر عهده داشته و گام مثبتی در مسیر تحقق «جامعه بین المللی مدنی» و تقویت صلح و ثبات منطقه ای و جهانی ارزیابی می شود، به طوریکه توجه متولیان امر به نوآوری در کاربست اهداف، ابزارها ،شیوه ها و فنون همکاری های بین المجالس، می تواند نقش تأثیر گذار و مهمی را در فرایند «همگرایی منطقه ای»، «اعتمادسازی»، «ائتلاف سازی»، «حل و فصل مسالمت آمیز اختلاف ها»، افزایش عمق نفوذ استراتژیک مجلس شورای اسلامی و کاهش چالش های خارجی ایفا می کند.

دیپلماسی چندجانبه، دانش و هنر به کارگیری دیپلماسی در محیط های چندجانبه است

ارزیابی سرکارعالی از نقش نهادها و مجامع بین المللی در راستای دیپلماسی چند جانبه چیست؟

نهادها و سازمان های بین المللی و به ویژه کارگزاری های تخصصی سازمان ملل متحد به شکلی در زندگی روزمره بیشتر مردم در اقصی نقاط دنیا حضوردارند.  از هماهنگی تماس های تلفنی و پروازهای بین کشورهای ثروتمند آمریکا، اروپا و آسیا تا تأمین بهداشت اولیه و آب آشامیدنی فقیرترین روستاهای آفریقا به نحوی توسط نهادهای چندجانبه انجام شده است. این نهادها مورد توجه ویژه افکارعمومی نیز بوده اند .

دیپلماسی چندجانبه، دانش و هنر به کارگیری دیپلماسی در محیط های چندجانبه است. مسئله مهمی که امروزه توجه همگان را به دیپلماسی چندجانبه جلب کرده، امنیت و نگرانی های مرتبط با آن است. هیچ کشوری نمی تواند ادعا کند که به تنهایی قادر به تأمین امنیت خود است. به عبارت دیگر هیچ جزیره امنی در دریای متلاطم وجود ندارد. به همین دلیل موضوع امنیت اصالتا به موضوعی چندجانبه تبدیل شده است.

افزایش مخاصمات بین المللی در طول قرن گذشته و درگیری های داخلی در اواخر قرن بیستم و بیست و یکم نیز موجب شد تا ضرورت همکاری چندجانبه برای کنترل مخاصمات آشکار شود.

چالش روزافزون تسلیحات یکی دیگر از موضوعاتی است که دیپلماسی چندجانبه را از اهمیت ویژه ای برخوردار نموده است. کاربرد مخرب ترین سلاح ها، اعم از سلاح های متعارف با ابعاد وسیع غیرانسانی مانند بمب های آتش زا، یا سلاح های کشتار جمعی، به ویژه پس از استفاده گسترده از سلاح شیمیایی در جنگ جهانی دوم، ضرورت هماهنگی و همکاری چندجانبه جهت کنترل تسلیحات را بیش از پیش نمایان ساخت.

افزایش مخاصمات بین المللی در طول قرن گذشته و درگیری های داخلی در اواخر قرن بیستم و بیست و یکم نیز موجب شد تا ضرورت همکاری چندجانبه برای کنترل مخاصمات آشکار شود. در کنار مسائل یاد شده، وقوع فجایع طبیعی مانند زلزله، سیل، خشکسالی و قحطی در مناطق محروم تر جهان همچون آفریقا، همکاری، هماهنگی و تشریک مساعی در سطح جهانی را ضروری می ساخت، چرا که کمتر کشوری به تنهایی در شرایط بحرانی قادر به تأمین نیازمندی های ضروری و فوری قربانیان این فجایع بود. همزمان، فجایع طبیعی به همراه فجایع انسانی همانند جنگ ها و درگیری های داخلی، پدیده گسترده و مهمی را تحت عنوان مهاجرت و بی خانمانی ایجاد کرده است. مهاجرت خواه به شکل اختیاری و خواه به صورت اجباری یکی از معضلاتی است که به طور قطع نیازمند همکاری چندجانبه میان جوامع مختلف در سطح جهانی و بین المللی است.

محیط تعامل مورد مهم دیگر در دیپلماسی چندجانبه است. ساختارهای توافقی، آیین نامه ها و روش کارها محیط ویژه ای را در دیپلماسی و نهادهای چندجانبه ایجاد کرده اند. برای ایجاد ارتباط منظم و قانونمند در دیپلماسی چندجانبه، ترتیبات و ساختارها یا توافقی خاصی میان دولت ها در نظر گرفته شده است و دولت ها و نمایندگان آنها در دیپلماسی چندجانبه، شیوه تعامل را در قالب مشخصی از آیین کار و مقررات داخلی هر نهاد و سازمان بین المللی تعریف و تدوین کرده اند. این مقررات نحوه عضویت دولت ها در نهادهای بین المللی و هریک از ارکان آنها و نیز روش مشارکت و تأثیرگذاری در آنها را مشخص می کند.

وجه تمایز دیپلماسی چندجانبه از دیپلماسی دو جانبه چیست؟ به عبارت دیگر در چه زمانی دیپلماسی چند جانبه در عرصه بین المللی ورود پیدا می کند و ضرورت فعالیت آن احساس می شود؟

برجسته ترین نکته ای که دیپلماسی چندجانبه را از سایر انوع دیپلماسی و به ویژه دیپلماسی دو جانبه متمایز می کند،  نیاز این دیپلماسی به چنین چارچوب از پیش توافق شده ای است که در قالب کنفرانس ها و نهادهای چندجانبه متبلور می شود.

کنفرانس های چندجانبه گردهمایی رسمی دولت ها جهت رسیدن به توافق در موضوعات خاص است. کنفرانس ها خود انواع گوناگونی دارند، که در یک دسته بندی کلی می توان آنها را به کنفرانس های موردی و مقطعی و نیز کنفرانس های سازمان یافته تقسیم کرد.

نهادهای چندجانبه نیز از معروفترین و بارزترین نمونه ساز و کار دیپلماسی چندجانبه هستند. نهاد چندجانبه، نهادی است که اعضای آن از بیش از دو کشور باشند. مهمترین مشخصه نهادهای بین المللی شکل گرفتن نهاد بر اساس تفاهم میان چند دولت است. نهادها بر اساس نوع اعضا، حوزه اهداف، وظایف و فعالیت ها و محدوده عضویت است.

دولت ها به دلایلی همچون ناکارآمدی یک جانبه گرایی، جلوگیری از یک جانبه گرایی دیگران و کسب مشروعیت جمعی به دیپلماسی پارلمانی روی آورده اند. دولت ها با هدف جلوگیری از اقدامات یکجانبه سایر دولت ها به ایجاد نهادهای دیپلماسی چندجانبه و رژیم های بین المللی برای تنظیم و نظارت بر رفتار بازیگران در موضوعات مشخص بین المللی روی آورده اند. ساز و کارهای مختلف چندجانبه از حوزه تجارت تا امنیت و تسلیحات دولت ها را در این هدف یاری می کنند. توافق های دولت ها در چارچوب مقررات تجاری چندجانبه، به منظور جلوگیری از سوء استفاده برخی بازیگران در اتخاذ اقدامات یک جانبه برای کمک غیرقانونی به تولیدات داخلی به هزینه سایر تولیدکنندگان است.

تشکیل ائتلاف های مقطعی و درازمدت بیش از هر چیز به دستیابی اعضای ائتلاف به مشروعیت جمعی به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف و توجیه دیدگاه ها و اقدامات خود کمک می کند.

از جمله کارکردهای نهادهای چندجانبه می توان به اطلاع رسانی، هنجارسازی، قانون سازی، نظارت، تقسیم منابع و حل و فصل اختلافات اشاره کرد. به طور کلی اطلاعاتی که توسط نهادهای چندجانبه تولید، جمع آوری و منتشر می شوند، از اعتبار ویژه ای در سطح جهانی برخوردار بوده و مورد استناد محیط های علمی و اجرایی قرار گرفته و عموما به عنوان فصل الخطاب مناقشات علمی و اجرایی تلقی می شوند.

به عنوان رئیس گروه پارلمانی جمهوری اسلامی ایران، نقش مجمع مجالس آسیایی (APA) را به عنوان یکی از مجامع بین المللی در عرصه تعاملات دیپلماتیک چگونه ارزیابی می کنید؟

رایزنی های دو جانبه و چندجانبه هیئت های پارلمانی، نقش موثری در هم افزایی و ایجاد نهادهایی که خلاء آنها احساس می شود، ایفا می کند که شکل گیری مجمع مجالس آسیایی (APA) نیز یکی از آنهاست.

«مجمع پارلمان های آسیا برای صلح» در 1999 / 1378در پایتخت بنگلادش-داکا-با هدف توسعه دموکراسی، حقوق بشر و ثبات منطقه ای تأسیس و در هفتمین اجلاس خود به تاریخ 12 تا 14 نوامبر 2006 / 1385 در تهران، به «مجمع مجالس آسیایی» تغییر نام یافت که شامل 43 عضو رسمی و 12 عضو ناظر است و هر عضو متناسب با میزان جمعیت خود از حق رأی برخوردار بوده که تعداد کل آراء برابر با 206 رأی است.

با توجه به وجود ذخایر غنی مادی و معنوی در قاره آسیا و گستره جغرافیایی قابل توجه مجمع، مدیریت مناسب دیپلماسی پارلمانی در قالب کمیته های تخصصی در کنار سایر ابزارهای دیپلماسی دو جانبه و چندجانبه، می تواند به توسعه همگرایی و یکپارچگی منطقه ای منجر شده و بستر شکل گیری «جامعه مدنی قاره ای» با پشتوانه نهادهای مردم سالار را فراهم کند.

بر این اساس هر گونه تقویت تعامل سازنده میان کمیته های تخصصی در مجمع مجالس آسیایی در حوزه هایی مانند حقوق بشر، آزادی های مدنی، مقابله با «جرائم سازمان یافته» و امنیت انرژی می تواند بهانه قدرت های فرا منطقه ای برای تزریق امنیت وارداتی را کم رنگ کرده و تا حدود قابل توجهی موانع تقنینی شکل گیری پیمان های دفاعی-امنیتی درون سیستمی را بر طرف کند.

تشکیل کارگروه های تخصصی و هم افزایی مجالس آسیایی در قبال «بازار انرژی یکپارچه آسیا»، «بحران حقوق بشر در غزه»، «آسیب ها و فرصت های جهانی شدن»، «مقابله با انواع شیوه های فساد»، «امنیت زیست محیطی»، «امنیت سازی بومی و پایدار»، مقابله با پیامدهای «بحران مالی جهانی» می تواند در مذاکرات هیئت های پارلمانی مورد اهتمام قرار گیرد.

یکی از شاخص­های سنجش میزان کارایی دیپلماسی پارلمانی کشور ما، میزان حضور و نقش آفرینی مجلس شورای اسلامی در سازمان های بین المجالس منطقه ای و تصدی ارکان مدیریتی آن است.  استفاده از تجارب پارلمان های ملی آسیا و حرکت به سمت منطقه­گرایی یکی از موارد مورد توجه است.

مجمع مجالس آسیایی به واسطه همگرایی مجاورت سرزمینی و سایر مشترکات فضای مناسبی را برای چانه زنی دیپلماتیک برای هیئت های دیپلماتیک پارلمان ها فراهم می کند.

مجمع مجالس آسیایی می­تواند فرصت خوبی برای رایزنی های کشورمان در راستای برقراری روابط اقتصادی با همسایگان و سایر کشورهایی آسیایی، دور زدن تحریم ها و کم کردن اثر تلاش­های غربی­ها برای انزوای ایران باشد.

نشست­ های مجمع مجالس آسیایی می ­تواند با گردهمایی  کشورها در تحولات کنونی آسیا و منطقه بستر مناسبی برای تبادل نظر و ارائه ساز وکارهایی در راستای حل مسائل مختلف به ویژه موارد بحرانی از جمله اقدامات مخرب برخی کشورها در منطقه باشد. چنانکه به نظر می­رسد مقامات پارلمانی جمهوری اسلامی ایران در مجمع مجالس آسیایی نیز در راستای دیپلماسی فعال و ایفای نقش اثرگذار در تحولات منطقه ای گام بردارد./

پایان پیام