به گزارش خانه ملت؛ ۳۰ اسفندماه ۱۴۰۳ بود که مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در اطلاعیه‌ای اعلام کرد افرادی که به‌صورت غیرمجاز در کشور حضور دارند، باید کشور ایران را ترک کنند و آنانی که برگه سرشماری‌شان از تاریخ ۳۰ اسفندماه باطل اعلام شده، باید تا ۱۵ تیرماه به کشورشان باز می گشتند.

دلیل تعیین این تاریخ برای بازگشت اتباع غیرمجاز افغانستانی هم آن بود که سال تحصیلی فرزندان آنان به پایان می‌رسید و کارنامه شان را هم دریافت می‌کردند تا با خاطره خوش ایران را ترک کنند.

بر همین اساس طبق اعلام رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور، از ابتدای امسال تا کنون ۷۱۷ هزار و ۶۵۸ نفر از اتباع غیرمجاز رد مرز شده‌اند و این روند همچنان ادامه دارد البته این روند پس از جنگ ۱۲ روزه‌ای که دشمن صهیونیستی به کشورمان تحمیل کرد و جاسوسی و کمک برخی از اتباع غیرمجاز به دشمن در مراجع قضایی و انتظامی، مقداری دستخوش تغییر و سرعت شد و حتی وزیر کشور به‌صورت ویژه از مجلس درخواست کرد که لایحه ساماندهی مهاجرین را در اولویت کاری خود قرار دهد.

تسریع در روند اخراج مهاجران فاقد مدارک رسمی سکونت در کشور و نحوه خروج اتباع غیرمجاز در روزهای پساجنگ، موجی از اخبار و گزارش‌های ضد و نقیض را در رسانه‌های داخل و خارج به دنبال داشت و به نحوی سعی دارد، روند قانونی خروج اتباع غیرمجاز را که از ابتدای سال و تقریبا ۳ ماه قبل از جنگ آغاز شده بود را به سمت دشمنی بین دو ملت هم‌ریشه و هم‌فرهنگ و تاریخ ایران و افغانستان سوق دهد؛ در حالی که از همان ابتدا تأکید وزارت کشور بر رعایت اصل احترام و تکریم مهاجرین در مسیر بازگشت به کشورشان بوده و هست و حتی تاریخ بازگشت مهاجرینی که فرزند محصل در ایران دارند را به پس از تعطیلی مدارس و دریافت کارنامه فرزندانشان موکول کرده است.

در گفت‌وگو با احمد نادری، نماینده مردم تهران و عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی که استاد مردم‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران نیز هست، سعی کردیم مسئله میزبانی ایران از مهاجران افغان، چرایی خروج آنان از کشور و مسائل پیرامون حضور اتباع غیرمجاز در کشور را بررسی کنیم؛ که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم:

خانه ملت: اگر به مهاجرت اتباع افغانستانی به ایران، به‌ویژه در چند سال گذشته و خروج آن‌ها در روزهای اخیر و مسائل پیرامون آن، به عنوان یک پروسه نگاه کنیم، این ورود و خروج از نگاه اجتماعی چگونه است و چگونه باید باشد؟

نادری: به عنوان مقدمه باید اشاره کنم که در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته ورود و خروج مهاجران یا اتباع در یک «چرخه اجتماعی» صورت می‌گیرد و به عنوان بخش مهمی از حکمرانی اجتماعی کشورهای مهاجرپذیر به شمار می‌رود و مراحلی دارد:  ابتدا مرحله تقاضا است؛ در این مرحله کشور میزبان به علت پیری جمعیت یا جذب سرمایه خارجی، احساس تقاضای مهاجر در حوزه کارگری، مختصص یا سرمایه‌گذار می‌کند. 

دوم؛ مرحله جذب است؛ در این مرحله ورود قانونی مهاجران از مجرای شرکت‌های جذب و تامین نیرو انسانی، همچنین ورود غیرقانونی مهاجران از طریق مجراهای غیرقانونی اتفاق می‌افتد. در این مرحله بخشی از مهاجران غیرقانونی پس از گذراندن دوره‌هایی در کمپ‌ها، در کشور میزبان جذب می‌شوند.

همچنین در این مرحله مهاجران در قبال ارائه خدمات نیروی انسانی خود از خدمات اجتماعی و رفاهیات عمومی کشور میزبان بهرمند می‌شوند؛ لذا اینطور نیست که مهاجران از خدمات اجتماعی و رفاهیات عمومی استفاده کنند، اما در مقابل نیروی انسانی خود را در اختیار جامعه قرار ندهند و به اصلاح «سواری مجانی» بگیرند. 

سومین مرحله هم بازگشت است؛ در این مرحله اصولاً مهاجران پس از اتمام پروژه شغلی یا پس از بازنشستگی به کشور خود برمی‌گردند و همچنان از خدمات اجتماعی بهره‌مند می‌شوند، یا در جامعه میزبان ادغام می‌شوند و پذیرش عمومی و سازوکار قانونی هم در زمینه ادغام مهاجران در کشور میزبان وجود دارد.

قوانین موجود در زمینه مهاجرت و اقامت اتباع پاسخگوی واقعیت‌های کنونی نیست

خانه ملت: و کشور ایران در میزبانی مهاجران این چرخه را رعایت نمی‌کند، درست است؟!

نادری: واقعیت این است که ما باید بپذیریم چرخه اجتماعی مهاجرت، بخش مهمی از حکمرانی اجتماعی است و باید اذعان کرد که ما در ایران، در زمینه چرخه اجتماعی مهاجرت در مراحل تقاضا، جذب و بازگشت دستورالعمل خاصی نداریم.

وقتی می‌گوییم مهاجرت یک چرخه اجتماعی دارد، یعنی صرفاً اشتغال مهاجران و اتباع قانونی و غیرقانونی مطرح نیست؛ بلکه باید در این چرخه به ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، امنیتی و بین‌المللی مهاجرت نیز توجه نشان داد. در حال حاضر به علت وجود چرخه اجتماعی مهاجرت معیوب در کشور، ما به عنوان میزبان و اتباع افغانستانی به عنوان مهاجر با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستیم و قوانین موجود در زمینه مهاجرت و اقامت اتباع هم پاسخگوی واقعیت‌های کنونی نیست.

خانه ملت: با این تفاسیر با تصویب قوانین جدید یا اصلاح قوانین موجود می‌توان به بهبود این چرخه امیدوار بود.

نادری: مسئله تنها قانون نیست؛ در کشور ما تناقضاتی بین سیاست‌های رسمی و رویه‌های اجرایی در مدیریت اتباع وجود دارد، مدیریتی در حوزه اشتغال اتباع افغانستانی در کشور وجود ندارد، اتباع افغانستانی در دهه 70 بیشتر به عنوان کارگران بخش کشاورزی و در دهه 80 به عنوان کارگران بخش ساختمانی وارد کشور شدند و الان می‌بینیم که اتباع افغانستانی تقریباً وارد بخش صنعتی و خدماتی هم شده‌اند. در حال حاضر به لحاظ امنیتی آمار جمعیت‌شناختی، اطلاعات مکانی و ... از اتباع افغانستانی وجود ندارد. در زمینه ارائه خدمات اجتماعی و رفاهی به اتباع افغانستانی شاغل دستورالعمل خاصی نداریم. در کل به نظر من چالشی در روزهای اخیر در زمینه بازگشت اجباری افغانستانی با آن مواجهه هستیم، نتیجه نبود قوانین و ضعف مدیریتی کشور در بازگشت اجباری اتباع خارجی است.

بین اتباع افغانستانی قانونی و غیرقانونی باید تفاوت قائل شد

خانه ملت: چالش دیگری که شاید برساخته از نحوه عملکرد رسانه‌ها در پوشش اخبار مربوط به بازگشت اجباری اتباع خارجی غیرمجاز به کشورشان باشد این است که در برداشت عمومی همه اتباع افغانستانی در حال اخراج از ایران هستند؛ نظر شما در این خصوص چیست؟

نادری: بر کسی پوشیده نیست که جمهوری اسلامی ایران از دهه شصت با آغوش باز و انسان‌دوستانه، پذیرای اتباع افغانستانی بوده است و در برخی از شهرهای ایران اتباع افغانستانی تقریباً به مدت 40 سال در کنار هم‌وطنان‌مان زندگی می‌کنند، به طوری که برخی از اتباع افغانستانی در ایران به دنیا آمده‌اند و تشکیل خانواده داده‌اند و اگر بخواهم از منظر اجتماعی بگوییم، در برخی از شهرها اتباع افغانستانی در جامعه ایرانی ادغام شده‌اند و از سوی هم‌وطنان‌مان مورد پذیرش قرار گرفته‌اند. با این حال در سال‌های اخیر به دلیل به قدرت رسیدن طالبان و مشکلات اقتصادی هجوم اتباع افغانستانی به کشور افزایش یافت و تقریباً هیچ نظارتی بر ورود آنها نبود. به لحاظ انسانی باید بین اتباع افغانستانی که با جامعه ایران ادغام شده و پذیرش عمومی نسبت به آنها وجود دارد و به لحاظ قانونی دارای کارت اقامت هستند با اتباع افغانستانی که به صورت غیرقانونی وارد ایران شده‌اند و ثبات اجتماعی، اقتصادی و امنیتی کشور را به هم زده‌اند تفاوت قائل شد. 

حضور اتباع افغانستانی غیرقانونی محدود و به‌کارگیری آنان در مشاغل ممنوع شود

همچنین بین اتباع افغانستانی که بخشی از نیروی انسانی و کارگری در بخش کشاورزی و ساختمانی هستند و چندین سال در توسعه و عمران ایران مشارکت داشته‌اند با اتباع افغانستانی که در مشاغل خدماتی و صنعتی مشغول به کار شده‌اند و به عنوان رقیب جدی برای جامعه کارگری کشور محسوب می‌شوند تفاوت قائل شد. بنابراین به نظر من اولاً حضور اتباع افغانستانی غیرقانونی باید محدود شود و به کارگیری آنان در مشاغل ممنوع شود. و زمینه بازگشت آنها فراهم شود؛ البته زمینه بازگشت اجباری اتباع افغانستانی غیرقانونی باید کاملاً اخلاقی و انسانی باشد.   

بازگشت اتباع غیرقانونی باید کاملاً انسانی و اخلاقی باشد

خانه ملت: اشاره کردید که بازگشت اجباری اتباع غیرقانونی از کشور باید انسانی و اخلاقی باشد، برای این موضوع و هدف چه سازوکاری باید تعریف کرد؟

نادری: ما به عنوان نمایندگان ملت، واقفیم که برخی شیوه‌های برخورد با هموطنان افغانستانی ناخوشایند بوده است. حکمرانی خوب یعنی یافتن تعادل بین حاکمیت ملی و حقوق انسانی. ببینید ما باید غنای فرهنگ ایرانی و فرهنگ انسان دوستی ایرانیان را در شرایط سخت به جامعه جهانی و بین‌المللی نشان دهیم. فرهنگ ما ملو از ارتباطات میان‌فرهنگی بین اقوام و ادیان مختلف است. در زمینه خروج اتباع افغانستانی از کشورمان نیز باید یک سازوکار قانونی و مدیریتی تعریف کنیم و بازگشت اتباع غیرقانونی کاملاً انسانی و اخلاقی باشد. در همین راستا باید با در زمینه بازگشت اجباری اتباع غیرقانونی با نهادهای بین‌المللی فعال در حوزه مهاجرت مشورت شود، با مقامات افغانستان در زمینه بازگشت و پذیرش سازمانیافته اتباع غیرقانونی مذاکره کرد.

رسانه‌های جمعی و اجتماعی بر طبل افغانستان‌ستیزی نکوبند

کمپ‌های موقت مرزی ایران و افغانستان باید ایجاد شود، از رسانه‌های جمعی و رسانه‌های اجتماعی خواست که بر طبل افغانستان‌ستیزی نکوبند، از روش‌های قهری مانند جمع‌آوری شبانه یا برخورد خشنونت‌آمیز پرهیز شود، به وضعیت خانواده‌ها و افراد آسیب‌پذیر نظیر بیماران، کودکان و زنان توجه کنند، دسترسی به اموال و دارایی‌های شخصی اتباع (دریافت رهن مسکن، حقوق ماهیانه نزد کارفرما و ...) تضمین کنند، امکانات حمل و نقل عمومی، ایمن و کم‌هزینه برای بازگشت اتباع فراهم شود، در زمینه بازگشت اجباری اتباعی که با ایرانیان تشکیل خانواده داده‌اند، بازنگری شود و از گسست خانواده جلوگیری شود، همچنین محدودیت‌هایی برای استفاده از اتباع غیرقانونی در مشاغل و اجاره مسکن به آنها ایجاد شود. به نظر من اقدامات فوق زمینه بازگشت انسان‌دوستانه و قانونی را برای اتباع افغانستانی فراهم می‌کند./

پایان پیام