خبرگزاری خانه ملت

خبرگزاری خانه ملت - حدودا یکسال از روزهایی می‌گذرد که آمریکا عدم پایبندی خود به اجرای مفاد برجام را - رسما توسط دونالد ترامپ - اعلام کرد. سه‌‎شنبه 18 اردیبهشت‌ماه 97 (May 8, 2018) رئیس جمهور آمریکا این تصمیم را اعلام کرد. این توافقنامه پس از ماه‌ها مذاکره بین ایران و 6 کشور در 23 تیر ماه 94 (July 14, 2015) محقق شد و براساس توافقات حاصله، 90 روز پس از تصویب قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد، برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام اجرا شد.

اما از ۲۶ مهر ۱۳۹۴ (January 16, 2016) که "روز اجرای برجام" بود تا 18 اردیبهشت ماه 97 بارها آمریکا در اجرای تعهدات خود، اگر به صورت آشکار نقض برجام نمی‌کرد، اما رفتارهای خلاف روح توافق هسته‌ای را نیز تا می‌توانست انجام می‌داد و نهایتا به صورت رسمی اجرای آن را لغو کرد.

ترامپ تلاش می‌کرد تا ایران برای خروج از برجا پا پیش بگذارد

اگر چه ترامپ بسیار تلاش کرد تا هزینه لغو برجام را به ایران تحمیل کند، اما با تدابیری که در آن زمان -هرچند با زحمت- به کار گرفته شد، ایران اقدام غیرمتعارفی را انجام نداد و نهایتا رئیس جمهور آمریکا این هزینه را پرداخت. پس از آنکه برجام به صورت آشکار نقض شد، ترامپ بارها از این اقدام  خود دفاع کرد و خود را پیروز جلوه داد اما باید توجه داشت که در آن مقطع حداقل به صورت اعلامی، دیگر کشورهای حاضر در برجام از تصمیم آمریکا حمایت نکردند. اگر ایران هزینه خروج از برجام را می‌پرداخت این موضع‌گیری اروپایی‌ها، چین و روسیه علیه تهران اتخاذ می‍‌شد و در آن صورت شرایط برای ایران در عرصه بین‌المللی سخت می‌شد.

نکته‌ای که در این مجال منظور ما است، ادامه برجام بدون آمریکا است. لحظاتی پس از اعلام نقض صریح برجام توسط ترامپ، "حسن روحانی رئیس جمهور ایران با مردم صحبت کرد و گفت: از این لحظه توافق برجام میان ایران و پنج کشور است؛ از این لحظه 1+5، یک (1) را از دست داده است و در این شرایط ما باید منتظر آن باشیم که این کشورهای بزرگ جهانی نسبت به این توافق چگونه عمل خواهند کرد."

"رئیس‌جمهور با بیان اینکه ما ظرف چند هفته آینده ضمن مذاکره با کشورهای اروپایی، روسیه و چین، رایزنی‌ها و هماهنگی‌های لازم را انجام می‌دهیم، بیان کرد: اگر در پایان این مدت کوتاه به این نتیجه برسیم که با همکاری پنج کشور عضو برجام می‌توانیم به هر آنچه که منافع ملت ایران بوده برسیم، علی‌رغم حرف‌های بی‌نزاکت امشب ترامپ، برجام پایدار خواهد ماند و ما می‌توانیم به سمت ثبات در منطقه قدم‌های خود را برداریم."

برجام فقط پوسته‌اش مانده یا به طور کلی از بین رفته است؟

علیرغم اینکه رئیس جمهور مدت کوتاهی را برای به نتیجه رسیدن در خصوص تداوم برجام بدون آمریکا تاکید داشت، با گذشت حدود یکسال هنوز هم مشخص نیست که برجام فقط پوسته‌اش مانده یا به طور کلی از بین رفته است؟

به جای SPV از INSTEX رونمایی شد

اروپایی‌ها پس از نقض آشکار برجام از سوی ترامپ، مکرر مخالفت خود با اقدام آمریکا را به صورت لفظی بیان کردند و در آن مقطع مقرر شد تا "ظرف چند هفته" مکانیزم مشخصی برای "مروادت اقتصادی و نفتی" ایجاد کنند اما این چند هفته به یک سال انجامید و قرار شد از طریق بانک مرکزی فرانسه، مبادلات اقتصادی را انجام دهند، بعد از آن صحبت از راه‌اندازی SPV شد اما سرانجام INSTEX را راه‌اندازی کردند که هنوز ثمره‌ای برای ایران نداشته است.

البته پس از مدتی که اروپایی‌ها خود را متمایل به ایجاد ساز و کار مالی مستقل از آمریکا نشان دادند، ارائه این سازوکار گام مثبت و اولیه‌ای از سوی اتحادیه اروپا برای حفظ منافع ایران در برجام به نظر می‌رسید که انتظار برای اجرایی و عملیاتی شدن آن طی شده است. حتی در مقطعی شنیده شد که اروپایی‌ها اجرای اینستکس را به پذیرش FATF منوط کرده بودند که این ارتباط مورد اعتراض وزیر امورخارجه ایران قرار گرفت و "ظریف اعلام کرد، اقدام دیرهنگام اروپا در ارائه این سازوکار نمی‌تواند مشروط باشد."

"دکترعلی لاریجانی نیز در ادامه انتقادات خود از عدم همکاری اتحادیه اروپا جهت تلاش برای نگهداشتن برجام بدون آمریکا، گفته است: اتحادیه اروپا نیز نشان داده وزن کافی برای نگهداری از این معاهدات را ندارد. در مسئله هسته‌ای ایران، بارها گفتند ما هستیم اما عملاً چیزی ندیدیم. اتحادیه اروپا قدرت حل این مسائل را در سطح بین‌الملل ندارد."

توجه به همسایگان و نومنطقه گرایی،راهی برای پسانقض برجام

یکی از راه‌هایی که بتوان به وسیله آن بسیاری از مشکلات ناشی از کاهلی اروپایی‌ها را جبران کرد، این است که ایران با کشورهای همسایه، همجوار و همسو همکاری‌ها و مراودات بیشتری داشته باشد.

"رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در این زمینه گفته است، شاید در آینده کشورهایی در آسیا قدرت یافته و چندجانبه گرایی را پیاده کنند که امیدواریم پژوهش بر این مسائل نتایج مثبتی در آینده به دنبال داشته باشد."

با این همه، فرصت دیگری برای منتظر ماندن در خصوص تصمیم اروپا برای ادامه برجام باقی نمانده است و اینستکس نیز باید هر چه زودتر تکلیف خود را مشخص کند، زیرا تاکنون این ساز و کار نیز نتوانسته انتظاراتی که وجود داشت را فراهم سازد./

پایان پیام